Бу ҳақда EurasiaPluse ахборот агентлиги хабар берди.
Дональд Трамп ва Оқ уй бир неча ой олдин дунёнинг сайланмаган етакчиси деб аталаётган Илон Маск ҳақида умуман гапирмай қўйди. Трампнинг сайланишини қўллаб-қувватлаш учун миллионлаб доллар сарфлаган Маск унинг ғалабасидан сўнг Оқ уйдаги иккинчи энг қудратли одамдек кўринаётганди: у харажатларни ва ҳукумат ходимларини қисқартирди, Трампнинг маслаҳатчиларини ҳақорат қилди ва кичик ўғлини Овал офисга олиб келди. Аммо унинг гап-сўзлари ва қилган ишлари кўпчиликка шу даражада ёқмадики, оқибатда унинг бизнесига зарар етди, республикачи сиёсатчилар эса ундан узоқлашди. «Медуза» нашри Илон Маск қандай қилиб сиёсий майдондан бунчалик тез ва жимгина йўқолиб қолгани ҳақидаги мақолани эълон қилди. «Газета.uz» мазкур мақоланинг таржимасини тақдим этади.
Илгари Трамп Маск ҳақида, Маск эса Трамп ҳақида доимий равишда ёзиб турарди. Энди эса иккаласи ҳам бундай қилишдан тўхтади
Дунёдаги энг бой одам, энг йирик республикачи донор ва Ҳукумат самарадорлиги департаменти (DOGE) асосчиси — Илон Маск Дональд Трампнинг иккинчи президентлик муддатининг дастлабки ойларида ҳар куни АҚШ ОАВларининг сарлавҳаларидан ўрин олиб келаётганди. У Овал кабинетда, ҳукумат йиғилишларида, президент самолёти бортида кўриниш берарди, минглаб давлат хизматчиларини ишдан бўшатган, ҳукуматга тегишли маълумотлар базаларига кириш ҳуқуқига эга чиққан ва АҚШнинг халқаро ёрдамларини тарқатувчи агентлик ҳисобланган USAID`ни йўқ қилганди. Кейинроқ эса миллиардер сиёсий майдондан ғойиб бўла бошлади.
Politico нашри Трамп ва Республикачилар Маск ҳақида гапиришни деярли тўхтатганига эътибор қаратди. Февраль ва март ойларида Трамп ўзининг Truth Social ижтимоий тармоғида ҳафтасига тўрт марта Маск ҳақида ёзган бўлса, апрель ойидан бошлаб президент у ҳақда ёзишни умуман тўхтатди. Ҳатто нима учун бундай бўлгани ҳақидаги саволга жавобида ҳам Оқ уйга Маскнинг номини тилга олмасдан жавоб қайтарди: «DOGE`нинг исрофгарчилик, фирибгарлик ва суиистеъмолликни камайтириш бўйича миссияси давом этади. Агентликларга қўшилган DOGE ходимлари ҳукуматимизни янада самаралироқ қилиш учун Трамп маъмурияти билан ишлашда давом этади».
Трамп эндиликда Маскни пул йиғиш масаласига жалб қилмаяпти: февраль ойида бизнесменнинг исми президент тарафдорлари қабул қилган деярли барча электрон почта хабарларида пайдо бўлган бўлса, март ойидан буён бу исм фақат бир марта кўзга ташланди. Трампнинг асосий маслаҳатчилари ва Оқ уйнинг расмий аккаунтлари Маск мавжуд бўлган постлар ва суратларни анча камайтира бошлади. Эндиликда оммавий ахборот воситалари у ҳақда ўтган қишга қараганда камроқ гапирмоқда ва ёзмоқда.
Маск ҳам ўзининг онлайн хатти-ҳаракатларини ўзгартирди, дея таъкидлайди The Washington Post. Февраль ойида унинг Х ижтимоий тармоғидаги постлари ва репостларининг 50 фоиздан ортиғи DOGE, АҚШ ҳукумати ёки умуман сиёсатга бағишланган эди. Тахминан 13 фоиз постларда Трамп эслатилган, атиги 7 фоизида эса Маскнинг компанияларидан бири эслаб ўтилган. Ҳозирда эса ҳаммаси аксинча. Бизнесмен постларининг 50 фоиздан ортиғи технология ва унинг компаниялари билан боғлиқ, DOGE ва сиёсат 20 фоиздан камроқни ташкил қилади ва атиги 3 фоиз постларда Трамп эсланмоқда.
Бунинг устига, Маск яқинда сиёсий харажатларни қисқартириш режаси борлигини эълон қилди. Ўтган йили Маск Трамп ва унинг партиядошларини қўллаб-қувватлаш учун 290 млн доллардан ортиқ маблағ сарфлаб, Республикачилар партиясининг энг йирик донорига айланганди.
Маск ва Трамп Оқ уй олдидаги Tesla Model S автомобили ёнида. Фото: The New York Times.
Маск 2 трлн долларни тежашга ваъда берди, бироқ бу мақсадга ҳатто яқинлашмади ҳам
Маск ҳукуматга маълум муддатга келганди — у махсус давлат ходими мақомини олди ва йилига фақат 130 кунгача ишлаш ҳуқуқига эга бўлди. Бу 130 кунлик муддат 30 майда тугайди, аммо Маск эртароқ ғойиб бўлди. Март ойи охирида Трамп Вазирлар Маҳкамаси аъзоларига Маск тез орада Оқ уйда ўтказадиган вақтини камайтиришини ва фақат «ёрдамчи ролида» хизмат қилиб, яна бизнесга эътибор қаратишини айтганди. Апрель ойида тадбиркорнинг ўзи ҳам энди Вашингтонда камроқ вақт ўтказиши ҳақида гапирди. Унинг сўзларига кўра, миллиардер у ерга энди ҳар ойда икки марта бормоқчи, холос.
Маск нима учун сиёсатдан бизнесга қайтгани ҳақида Йель менежмент мактаби профессори Жеффри Зонненфельд шундай дейди: «У ўзининг дастлабки 100 кунида ўз олдига қўйган мақсадига эриша олмади. Бу эса унга қимматга тушди — компаниялари учун ҳам, обрўси учун ҳам».
Ҳукуматга қўшилишдан олдин Маск DOGE билан биргаликда ҳукуматни технологик жиҳатдан илғор ва самаралироқ қилишга ва федерал бюджетни 7 трлн доллардан 5 трлн долларгача қисқартиришга ваъда берганди. DOGE веб-сайтининг хабар беришича, департамент аллақачон 170 млрд долларни тежаган. Аммо журналистлар ташкилот берган хабарлардан хатолар ва тасдиқланмаган маълумотларни аниқлади. Шу ва бошқа ҳисоб-китобларга кўра, DOGE харажатларни кўпи билан бир неча 10 млрд долларга қисқартирди — бу АҚШ бюджети кўламида арзимас миқдор ҳисобланади.
Бундан ташқари, DOGE`нинг харажатларни камайтиришга уринишлари уларни фақат оширади, деган тахминлар мавжуд. Трамп маслаҳатчиларидан бири The Atlantic нашрига Маск бошлаган давлат ходимларининг тизимсиз ва оммавий ишдан бўшатилиши ҳукумат учун суд харажатларнинг ошишига (касаба уюшмалари ва фуқаролик ҳуқуқларини ҳимоя қилиш гуруҳлари даъволари туфайли), солиқ йиғилиши даражасининг пасайишига (солиқ хизматидаги ишдан бўшатишлар туфайли) ва бошқа тўловлар, масалан, талабалар кредитлари бўйича тўловларнинг камайишига (Таълим вазирлигидаги ишдан бўшатишлар туфайли) олиб келиши мумкинлигини айтди.
«У ўзининг идеализми ва Кремний водийси ёндашуви билан келди ва баъзи қизиқ нарсалар содир бўлди. Вашингтонда „шошил ва буз“ модели ишлаяптими? Ундай эмас», — дейди АҚШ ҳукумати билан 20 йилдан ортиқ ҳамкорлик қилиб келаётган Appian АТ компаниясининг бош директори Мэтт Колкинс. Унинг фикрича, Маскнинг ҳукуматни модернизация қилиш мақсади яхши эди, лекин бизнесмен ҳукуматни бошқариш ва бизнесни бошқариш ўртасидаги фарқни етарлича баҳолай олмади.
Маск Вашингтонда бўлган вақтида, афтидан, сиёсий иттифоқ туза олмади ва ҳукумат аъзоларининг ишига аралашиб, уларни ғазаблантирди, деб ёзади The Atlantic. Президент маслаҳатчилари нашрга Маск ҳали ҳам Трампнинг илтифотидан баҳраманд бўлаётганини, бироқ DOGE у ҳукуматдан кетганидан кейин ўз таъсирини анча йўқотганини айтди. Департамент мавжуд бўлишда давом этади, аммо федерал агентлик раҳбарлари унинг вакиллари ваколатларини кескин қисқартириши мумкин.
Оқ уйда ишлаган вақтида Маск ўзини аввал қўллаб-қувватлаган америкаликларнинг хайрихоҳлигини йўқотди
Ҳукуматни ислоҳ қилиш бўйича берган ваъдаларини бажара олмаган Маск аллақачон ўз обрўси ва бизнесига жиддий зарар етказди. Сўровлар у Трамп билан ишлай бошлаганидан сўнг ўзига бўлган ишончни тезда йўқота бошлаганини кўрсатмоқда — Трампдан ҳам тезроқ. Маскнинг рейтинги пасайиши деярли тўлиқ демократлар ва мустақил сайловчилар ҳисобига юз берди.
Республикачилар стратеги ҳисобланган Майк Мерфи The Washington Post газетасига Маскнинг либераллар орасидаги аввалги машҳурлиги ҳақида гапириб, «Ҳеч ким ўз йўлидан ортга қайтганларчалик нафратга учрамайди», — дейди. «Биз ўзимизни хиёнат қилингандек ҳис қиляпмиз», — дея тасдиқлайди бу гапларни бир пайтлар Маскка қойил қолган, аммо ҳозир унга қарши норозилик билдириш учун кўчаларга чиқаётган калифорниялик Жессика Сисак.
Апрель ойи бошида бўлиб ўтган Висконсин Олий судига сайлов бизнесмен фигураси нақадар токсиклашиб қолганини кўрсатди: Маск республикачи номзоднинг сайловолди кампаниясига 20 млн доллардан кўпроқ пул тикди, бироқ оқибатда у қўллаб-қувватлаган номзод ютқазди. Таҳлилчилар Висконсин штатидаги сайловларни Маск ва бутун Трамп маъмуриятига ишонч бўйича референдумга қиёслаб, натижаларни тадбиркорга нисбатан нафратнинг кучайиши билан бевосита боғлашди.
«У [Маск] билан ҳаммаси тугади, у чиқиб кетди, ғойиб бўлди. Унинг рейтинглари даҳшатли. Одамлар ундан нафратланади. У овозларни сотиб оламан деб Висконсинга боради, пишлоқли шляпани кияди, ўзини тўққиз ёшли боладек тутади… Бу иш бермайди. Бу одамларни ҳақоратлагандек бўлади», — дейди Республикачилар партиясининг функционерларидан бири Politico нашрига.
Маск кўп йиллар давомида ўз компанияларининг юзи бўлиб келган, шунинг учун шахсан уни ёқтирмаслик унинг бизнеси ҳолатига таъсир қилгани ажабланарли эмас. Бу, айниқса, Tesla компанияси мисолида сезилди. Йель менежмент мактаби профессори Жеффри Зонненфельд айтганидек, Tesla акциялари (Маск Оқ уйга келганидан кейин кескин пасайиб кетди) моҳиятан мем акцияларга айланди: уларнинг қиймати бизнеснинг ҳақиқий кўрсаткичларидан кўра кўпроқ инвесторларнинг ҳис-туйғулари билан белгиланадиган бўлиб қолди.
Бироқ Tesla`нинг кўрсаткичлари ҳам яхши эмас. 2025 йилнинг дастлабки уч ойи давомида компания даромади 71 фоизга камайгани ҳақида хабар бериб, бошқа нарсалар қатори савдоларга «сиёсий кайфият» ҳам зарар етказаётганини тан олди. Маскка қарши норозиликлар баъзан Tesla автомобиллари ва дилерлик марказларига қарши вандализм кўринишини олди. Уларни бўяб кетишди ёки ёқиб юборишди.
Бир неча ҳафта олдин The Wall Street Journal Tesla директорлар кенгаши янги бош директор қидираётгани ҳақида хабар берганди. Бу хабарни компания ҳам, Маск ҳам рад этди. 20 май куни тадбиркор Tesla компаниясини бошқаришда давом этишини билдирди. Унинг таъкидлашича, биринчи чоракда сотувлар унинг сиёсатга шўнғигани учун эмас, балки ишлаб чиқариш қувватларининг қайта созланиши туфайли тушиб кетган. «Кўпчилик маҳсулот сотиб олаётганда компания бош директорининг сиёсий қарашларига қанчалик аҳамият берарди?» — деди Маск.
Фото: gazeta.uz сайтидан олинди