Бу ҳақда EurasiaPluse ахборот агентлиги хабар берди.
Келгуси йилларда Ўзбекистоннинг олтин-валюта захиралари олтин нархининг пасайиши туфайли камайиши мумкин. Бу ҳақда S&P Global Ratings халқаро рейтинг агентлиги шарҳида айтилади.
Сўнгги йилларда Ўзбекистонда энергетика, тоғ-кон қувватларини кенгайтириш ва бошқа инфратузилма лойиҳаларига сармоя киритилиши сезиларли даражада ошди, ижтимоий харажатлар кўпайди. Натижада 2020−2024 йилларда соф давлат қарзи (шу жумладан, давлат томонидан кафолатланган қарз) ялпи ички маҳсулотга нисбатан йилига ўртача 6,1 фоизга ошиб, ҳам давлат, ҳам умумий ташқи қарзнинг тез ўсишига олиб келди.
S&P прогнозларига кўра, ҳукумат 2025 йилда ЯИМнинг қарийб 3 фоизини ташкил этадиган бюджет тақчиллиги мақсадига (2024 йилдаги 3,3% ва 2023 йилдаги 4,9% га нисбатан) яқинлаша олади. 2025 йилда олтин нархи рекорд даражага етди, бу эса тегишли солиқ тушумлари ҳисобидан бюджет даромадларини қўллаб-қувватлади. Ўзбекистон бюджети даромадларининг учдан бир қисми хомашё, жумладан, олтин ва мисдан олинадиган даромадлардан иборат.
Ялпи давлат қарзи (шу жумладан, давлат корхоналари билан яқин алоқалар туфайли давлат томонидан кафолатланган қарз) 2024 йилдаги ЯИМнинг 33 фоизидан 2028 йилга келиб ҳали ҳам ўртача 40 фоизгача кўтарилиши кутилмоқда.
Таҳлилчиларнинг таъкидлашича, 2024 йилда ЯИМга нисбатан қарийб 4,6 фоизни ташкил этган давлат корхоналарининг таъминланмаган қарзи ҳукумат балансига тушиб қолиши хавфи бор. Кейинги йилларда давлат корхоналари томонидан, айниқса, хорижий валютада қарз олиш ҳажми кескин ошди. Бу маблағлар асосан энергетика ва инфратузилма лойиҳаларини молиялаштиришга йўналтирилади.
Алоҳида қайд этилишича, давлат-хусусий шериклик (ДХШ) механизмларидан фойдаланиш жадал суръатлар билан ўсиб бормоқда — бу ҳажмлар аллақачон ЯИМнинг қарийб 27 фоизини ташкил этмоқда. ДХШнинг янги меъёрий базаси келажакдаги мажбуриятларни чеклаши кутилмоқда. Агар лойиҳалар нотўғри бажарилса ёки нотўғри бошқарилса, уларнинг қарзга хизмат кўрсатиш қобилияти хавф остида қолади, деди агентлик.
Валюта рискларини камайтириш ва ички капитал бозорини ривожлантириш учун ҳукумат ички қарз олишни оширмоқда. Давлат қарзининг умумий ҳажмида ички қарзнинг улуши 2022 йилдаги 11 фоиздан 2024 йилда 16 фоизгача ошди.
Ички ва тижорат қарзлари улушининг ортиши LIBOR ставкаларидан SOFR ставкаларига ўтиш билан биргаликда давлат қарзи бўйича фоиз харажатларининг 2024 йилда (йиллик миқёсда), паст базадан бўлса-да, тахминан 77% га ошишига олиб келди. Бироқ, имтиёзли кредитларнинг юқори улуши (жами қарзнинг 74%) туфайли S&P келгуси уч йил ичида фоизли харажатлар бюджет даромадларининг 5 фоизидан паст бўлишини кутмоқда.
Ҳукуматнинг ликвид активлари 2017 йилдаги ЯИМнинг 33 фоизидан 2024 йилда ЯИМнинг 9,3 фоизигача камайди. Бу давлатда бюджет тақчиллигини қоплаш ёки қарзга хизмат кўрсатиш учун тезда сафарбар этилиши мумкин бўлган бўш молиявий ресурслар камроқ эканини англатади.
Ушбу активларнинг асосий қисми 2006 йилда ташкил этилган Ўзбекистон Тикланиш ва тараққиёт жамғармаси (ЎТТЖ) томонидан бошқарилади. Дастлаб фонд бюджет маблағлари ҳисобидан капитал киритиш ва олтин, мис ва газни маълум чегаралардан юқори нархларда (2019 йилгача) сотишдан олинган ортиқча фойда ҳисобидан молиялаштирилди.
«Ликвидли активларни ҳисоблашда биз ЎТТЖ активларининг фақат ташқи қисмини ҳисобга оламиз. Ички қисм давлат корхоналарига берилган кредитлар ва банкларга капитал қўйилмалар билан ифодаланади ва шунинг учун асосан ликвидли эмас ва қарзга хизмат кўрсатиш учун ишлатилиши даргумон ҳисобланади», — дейилади агентлик хабарида.
Таҳлилчилар фикрича, жорий баланснинг юқори тақчиллиги ва ташқи қарзнинг ўсиши Ўзбекистон тўлов баланси билан боғлиқ рискларни ошириши мумкин. Ташкилот ҳисоб-китобларига кўра, ташқи номутаносибликлар 2024 йилдаги 5 фоиздан 2028 йилга бориб ЯИМнинг 6,2 фоизигача ошади. Бу пул ўтказмалари тезлигининг секинлашиши ва олтин нархининг босқичма-босқич тушиши фонида содир бўлади.
Катта инвестиция портфели туфайли импорт ҳам юқорилигича қолиши кутилмоқда. Бундан ташқари, 2023 йил октябрь ойидан бошлаб Ўзбекистон Россиядан Қозоғистон орқали газ сотиб олишни бошлаган ҳолда соф импорт қилувчига айланди.
Ўзбекистон экспортининг асосий қисмини товарлар, хусусан, олтин ташкил этади, бу 2024 йилда барча товар экспортининг 38% ни кўрсатди. Қулай олтин нархлари 2025 йилда экспортни қўллаб-қувватлайди. Агентлик нархларнинг ҳозирги рекорд даражадан пасайишини кутаётган бўлса-да, давом этаётган геосиёсий хавфлар ва савдо ноаниқлиги шароитида улар тарихий стандартлар бўйича юқорилигича қолиши мумкин.
Жорий ҳисоб тақчиллигининг ўсишидан сўнг, мамлакатнинг ялпи ташқи қарзи ҳам давлат секторида ҳам, корпоратив ва банк секторида ҳам ўсиб бормоқда. Келажакдаги жорий ҳисоб тақчиллигини молиялаштиришга бўлган эҳтиёжнинг муҳим қисми, эҳтимол, қарз олиш орқали қондирилади.
«Хусусийлаштириш дастури амалга оширилиши натижасида тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар оқими аста-секин ўсиб боришини кутмоқдамиз, гарчи муддат бозор шароитига боғлиқ бўлса-да», — дейилади агентлик хабарида.
1 май ҳолатига кўра, захиралар ҳажми 49,3 млрд долларни ташкил этди, бу 15 ойлик импортга тўғри келади. S&P маълумотларига кўра, 2026 йилга келиб Марказий банкнинг мавжуд захиралари ҳажми 36,3 миллиард долларгача қисқаради ва 2028 йилга келиб 30,07 миллиард долларга етади. Бу, жумладан, олтиннинг кутилаётган пасайиши фонида унинг қайта баҳоланиши билан боғлиқ.
Шу билан бирга, олтин мамлакат халқаро заҳираларининг қарийб 77 фоизини ташкил қилади, бу эса юқори консентрация хавфини келтириб чиқаради. Шунга қарамай, захиралар 2025−2028 йилларда қарийб етти ойлик ташқи тўловларни қоплаш учун етарли бўлади.
Агентлик ЎТТЖнинг ташқи активларини Марказий банк захиралари ҳисобидан чиқариб ташлайди, чунки улар пул-кредит сиёсатини ёки тўлов балансини қўллаб-қувватлаш учун эмас, балки фискал мақсадларда сақланади, деб ҳисоблайди. Баҳолаш сўнгги тўрт йил давомида бюджетдаги ЎТТЖ активларидан фойдаланишни тасдиқлайди (қурилиш, давлат корхоналарини қўллаб-қувватлаш ва бошқалар).
Фото: gazeta.uz сайтидан олинди