Бул тууралуу EurasiaPluse маалымат агенттиги билдирди.
АКИpress – Минералдарга болгон таңкыстыкты токтотуу үчүн Украина менен жакында жарыяланган келишимден дагы көп нерсе талап кылынат, деп жазат «The National Interest».
Бир нече айга созулган сүйлөшүүлөрдөн кийин АКШ менен Украина сейрек кездешүүчү кендер боюнча келишимге кол коюшту. Келишим Украинаны Россиянын кол салуусу учурунда АКШдан алган жардамды кайтарып берүүгө милдеттендирбейт жана АКШга украиналык ресурстарга, жер кыртышына жана инфраструктурага менчик укугун бербейт.
Мындан тышкары, бул жаңы өнөктөштүк Украинанын Европа Биримдигине кирүү аракетине тоскоол болбойт. Анын ордуна келишим түшкөн пайданы толугу менен Украинага инвестициялай турган инвестициялык фондду түздү. АКШ менен Украина бул фондду биргелешип башкарат.
«Ал ортодо АКШнын финансы министри Скотт Бессент жакында кол коюлган келишим АКШ менен Украина үчүн тарыхый экономикалык өнөктөштүккө айланаарын билдирди.
Дональд Трамп бул келишимге тезирээк жетүүнү каалаганы жашыруун эмес. Ушул жылдын январь айында кызматка киришкенден кийин ал АКШнын сейрек кездешүүчү минералдарына жеткиликтүүлүгүн кеңейтүүнү жана Кытайдан көз карандылыкты азайтууну биринчи орунга койгон.
Бүгүнкү күнгө чейин Кытай сейрек кездешүүчү металлдарга монополиясын сактап келет. Кытайдын кендери дүйнөлүк сейрек кездешүүчү металлдардын болжол менен үчтөн экисин түзөт. АКШ дүйнөдөгү сейрек кездешүүчү металлдардын 12%ын өндүрүү менен экинчи орунда турат. Бул чоң айырманы эске алганда, АКШ ажырымды кыскартууга аракет кылууда.
Украина менен түзүлгөн келишим – бул биринчи гана кадам. Украина өкмөтүнүн маалыматы боюнча, өлкөдө АКШ тарабынан критикалык деп тизмеленген 50 минералдын 22синин кени бар. Андан тышкары, Украина дүйнөлүк сейрек кездешүүчү элементтердин болжол менен 5%ына ээ.
Жыйынтыгында, АКШ минералдык портфели үчүн кошумча мүмкүнчүлүктөрдү изилдеши керек. Мындай аймактардын бири Борбор Азия болушу мүмкүн.
Каспий саясаты борбору жана Эл аралык салык жана инвестиция борбору тарабынан жарыяланган отчетторго ылайык, Борбор Азия дүйнөдөгү сейрек кездешүүчү минералдардын олуттуу запасына ээ. АКШ сейрек кездешүүчү металлдарга жеткиликтүүлүгүн жакшыртууга үмүттөнүп жаткандыктан, Казакстан, Кыргызстан, Тажикстан, Түркмөнстан жана Өзбекстан менен тыгыз байланыш түзүү өтө маанилүү.
Бирок көйгөйлөр да бар. Кытайлыктар учурда аймакка кирип, бул ресурстарга монополиясын курууга аракет кылууда. Мындан тышкары, Кытай АКШга караганда артыкчылыкка ээ, анткени кытайлыктар Борбор Азия мамлекеттеринин географиялык кошунасы болуп саналат, бул логистикалык жактан бул ресурстарга жетүүнү жеңилдетет. Андан тышкары, Кытайдын Борбор Азия мамлекеттери менен ири соода мамилелери бар, анда ал Борбор Азиядан келген товарлардын жана кызматтардын ири керектөөчүсү болуп саналат. Россиянын да Борбор Азия менен бекем экономикалык жана соода байланыштары бар.
Ушул жагдайларга карабастан, саясий динамика өзгөрүүдө. Акыркы бир нече жыл ичинде Борбор Азия өлкөлөрү Кытайга жана Россияга болгон экономикалык жана энергетикалык көз карандылыгын азайтууга аракет кылышты. Анын ордуна, Борбор Азия өлкөлөрүнүн жогорку кызмат адамдары АКШнын, Улуу Британиянын жана Европа Биримдигинин кесиптештери менен жолугушууларга артыкчылык беришти.
Бул мамилелерди түзүү Борбор Азия өлкөлөрүнө экономикалык жана энергетикалык рынокторун диверсификациялоого мүмкүндүк берет. Мындан тышкары, алардын бир субъектиден көз карандылыгын азайтуу алардын улуттук, финансылык жана энергетикалык коопсуздугун чыңдоого жардам берет.
АКШ бул өсүп келе жаткан мамилелерден пайдаланышы керек. Кээ бир учурда пайдубал мурунтан эле бар. 2023-жылдын сентябрында президент Жо Байден АКШ менен аймактын ортосундагы өсүп келе жаткан мамилелерди талкуулоо үчүн Борбор Азия мамлекеттеринин лидерлери менен жолугушкан. Талкуунун жүрүшүндө топ сейрек кездешүүчү кендердин маанилүүлүгүн баса белгилешкен.
Бул талкуулар Борбор Азия мамлекеттеринин лидерлерин сейрек кездешүүчү металлдардын маанилүүлүгүн кайрадан ойлонууга мажбур кылды. Андан кийин, 2024-жылдын июнь айында АКШ менен Борбор Азиянын ортосундагы соода боюнча инвестициялык кеңеште АКШнын жана Борбор Азиянын өкүлдөрү «сооданы жана интеграцияны жакшыртуу» зарылдыгын баса белгилешкен. Украина сыяктуу эле, Борбор Азия да АКШдан жана башка батыш өлкөлөрүнөн көбүрөөк инвестиция алууга мүмкүнчүлүгү бар.
Америкалык инвестициялар бул өлкөлөргө энергетикалык инфраструктурасын жакшыртууга жана башка өнүгүү муктаждыктарын канааттандырууга жардам берет. Мындан тышкары, Украина сыяктуу эле, бул сейрек кездешүүчү металлдардан түшкөн пайда аймакка инвестиция салуу үчүн да колдонулушу керек. Борбор Азия мамлекеттери өз ресурстары үчүн пайдаланылбашы керек. Акырында, бул сейрек кездешүүчү металлдарга жетүү АКШнын сейрек кездешүүчү металлдар жарышындагы позициясын бекемдейт.
Борбор Азиядагы сейрек кездешүүчү металлдардын кеңири запастарына жетүү олуттуу убакытты жана күч-аракетти талап кылат. Кытайлыктар менен орустар учурда алардын жакындыгын жана Борбор Азия менен түптөлгөн экономикалык жана энергетикалык мамилелерин эске алганда, артыкчылыкка ээ.
Бирок бул АКШга мындай мүмкүнчүлүктү колдон чыгарбашы керек дегенди билдирбейт. Борбор Азия мамлекеттери өз рынокторун диверсификациялоого жана Батыш менен тыгыз байланыш түзүүгө умтулуп жаткандыктан, Вашингтон Астана, Ташкент жана башка аймактык борборлор менен кызматташуу үчүн жаңы мүмкүнчүлүктөрдү издеши керек.
Аймактын сейрек кездешүүчү минералдарына жетүү чоң экономикалык мүмкүнчүлүктөргө алып келет жана Борбор Азия мамлекеттеринин энергетикалык коопсуздугун жогорулатат дагы АКШга сейрек кездешүүчү минералдар жарышында керектүү импульсту бере алат», – деп айтылат макалада.
Автор жөнүндө: Марк Темницкий
Сүрөт: akipress.org сайтынан алынды