5 шілдеде Әзірбайжанның Ханкенди қаласында Экономикалық Ынтымақтастық Ұйымының (ЭЫҰ) XVII саммиті өтті. Түркия, Иран, Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Пәкістан, Түрікменстан және Ауғанстан өкілдері жоғары деңгейде қатысқан бұл жиынға Қазақстан атынан Премьер-министр Олжас Бектенов барды. Ал ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың саммитке қатыспауы — Қазақстанның сыртқы саяси қадамына қатысты түрлі пікірлерді тудырды.
Тоқаевтың қадамы — үнсіз дипломатия ма?
Халықаралық аренада Тоқаев өзін салқынқанды дипломат ретінде көрсетіп келеді. Оның саммитке бармауы — жәй ғана хаттама мәселесі емес, аймақтық геосаяси шиеленістер аясында есеппен жасалған қадам болуы мүмкін. Айта кетейік, саммит үкіметаралық деңгейде өтті, сондықтан премьер-министрдің қатысуы — рәсімдік тұрғыда орынды. Бірақ бұл шешімнің астарында одан да күрделі себептер жатуы ықтимал.
Мәскеу мен Бакудің қатынасы: Тоқаев неге араласпады?
Соңғы уақытта Әзірбайжан мен Ресей арасындағы қарым-қатынас едәуір салқындады. Таулы Қарабақ мәселесі бойынша Баку аймақты толық бақылауына алған соң, Мәскеу тарапынан суық реакция байқалды. Желтоқсанда Әзірбайжан ұшағы Қазақстан аумағында апатқа ұшырап, Баку Ресейге ашық айып тақты. Сонымен қатар, Ресейдегі әзірбайжан диаспорасына қатысты оқиғалар шиеленіске от тастады.
Осындай жағдайларда Тоқаевтың Әзірбайжанға сапарынан бас тартуы — Кремльге бағытталған ымыралы қадам ретінде қабылдануы мүмкін. Бұл — қатысып та, қашықта қалу арқылы да саяси салмақты сақтайтын тәсіл. Қазақстан тарапынан саммитке өкіл жіберілді, бірақ президент деңгейінде үнсіздік сақталды.
Қарымта қадам ба, әлде ұтымды қашықтық па?
Кей сарапшылар мұны стратегиялық қателік десе, басқалары Қазақстанның көпвекторлы саясатының қисынды жалғасы деп санайды. Тоқаевтың бұл шешімі — елдің бейтарап ұстанымын сақтауға бағытталған. Әзірбайжан президенті Ильхам Әлиев саммитті Ханкендиде өткізу арқылы өзінің Қарабақтағы жеңісін символикалық тұрғыда паш еткісі келді. Бұл шараның геосаяси астары терең: Түркия мен Түрік Республикасының Солтүстік Кипрдегі өкілі ТРСК басшысы Эрсин Татардың қатысуы — аймақтық мойындалмаған құрылымдарды легитимизациялауға тырысу белгісі. Тоқаев мұндай қадамдардан бойын аулақ ұстаған сыңайлы.
Қазақстан сыртқы саясаты: тепе-теңдікті сақтау
Саясаттанушы Аркадий Дубновтың айтуынша, Тоқаевтың саммитке бармауы — Ресейге деген қолдау емес, керісінше, өзінің сыртқы саяси стиліне сай ұстаным. Ол 2022 жылы Донбастағы сепаратистік құрылымдарды мойындаудан бас тартып, халықаралық құқық шеңберіндегі тұғырын көрсеткен болатын. Сол сияқты, ТРСК-ны мойындамау да — Қазақстанның қалыптасқан принциптеріне сай әрекет.
Қазақстан қазіргі уақытта Мәскеумен де, Бакумен де тең қарым-қатынас ұстануға тырысып отыр. Ресеймен арада азаматтардың шекарадан өту мәселелері бойынша шиеленіс бар. Ал Әзірбайжан Қазақстан үшін маңызды экономикалық әріптес. Сондықтан, Тоқаевтың саммитке қатыспауы — эмоциялық шешім емес, дипломатиялық есеппен қабылданған сақтық қадамы.
Тоқаевтың саммитке бармауы — Қазақстанның сыртқы саясатының айқын көрінісі. Бұл — аймақтық күштер арасында тепе-теңдікті сақтауға бағытталған ұтымды және көпвекторлы шешім. Еліміздің мүддесі үшін кейде үнсіздік — ең салмақты жауап болуы мүмкін.