«Чинакам халқаро лойиҳа яратишга интиляпмиз» — АЭС қуриш дирекцияси бошлиғи ўринбосари

Ўзбекистонда атом электр станцияси қурилиши дирекцияси раҳбари ўринбосари Отабек Аманов апрель ойида журналистлар билан суҳбатда кам қувватли АЭСни лойиҳалаш ва қуриш ишларининг бориши ҳақида гапирди.

Ҳозирда, унинг сўзларига кўра, бўлажак кичик АЭСнинг асосий майдонида атроф-муҳит компонентларини кузатиш, жумладан, метеорологик, гидрологик ва геологик кузатишлар олиб борилмоқда. Шунингдек, ушбу соҳада илгари амалга оширилган барча ишларни янгилаш режалаштирилган.

«Асосий вазифа — керакли лицензияларни олиш. Биз Атроф-муҳитга таъсир ҳисоботини тайёрлашимиз керак. Бизда барча ҳужжатларни ўз вақтида тайёрлашга вақт бўлиши керак, — деб тушунтирди Отабек Аманов. — Масалан, реактор қурилмасини ишлаб чиқариш уч ярим йил давом этади. Барча лицензиялар ва ўз вақтида тўловларсиз биз уни ололмаймиз. Агар жадвалга риоя қилмасак, объектимизни йўқотамиз. Ҳар бир шартнома ҳозир йирик лойиҳамизнинг муҳим бўғини ҳисобланади. Агар биз келажакдаги станция учун жисмоний ҳимоя тизимига шартнома тузсак, биз ушбу шартномадан станциянинг ўзини лойиҳалаш учун фойдаланиладиган дастлабки маълумотларни оламиз. Яъни ҳар бир элемент бир-бирига жуда кучли боғланган. Битта қадамдаги кечикиш бутун лойиҳанинг кечикишига олиб келади».

Бунга параллел равишда лойиҳа ҳужжатлари ишлаб чиқилмоқда. Тайёргарлик ишлари бош пудратчи «Атомстройэкспорт» субпудратчиси томонидан амалга оширилмоқда, бош лойиҳачи эса «Атомэнергопром». Уларнинг барчаси Россиянинг «Росатом» давлат корпорацияси таркибига киради.

Жорий йилда якунланиши керак бўлган устувор ишлар — реактор, реактор ва турбина блоклари, трансформатор, электр жиҳозлари, шунингдек, совитиш тизими билан боғлиқ ускуналарни ишлаб чиқаришга буюртма бериш, деди Отабек Аманов.

Яқинда АЭСнинг устувор объектлари бўйича ишлар бошланганди: қурилиш-монтаж базаси, биринчи ишга тушириш мажмуаси, қурувчиларнинг ўзлари учун сменали шаҳарча қуриш.

«Биз ҳозирда ядро ёқилғиси етказиб бериш бўйича шартномаларни муҳокама қилмоқдамиз», — деди Отабек Аманов.

Унга кўра, бўлажак АЭС учун ёқилғи «ТВЭЛ» компанияси томонидан етказиб берилади. АЭСда ёқилғи айланиши бир блок учун тахминан беш-олти йилни ташкил қилади, шундан сўнг бу ёқилғи яроқсиз ҳолга келади.

«Биз „Росатом“ бўлинмаси билан ишлатилган ёқилғини олиб ташлаш бўйича шартнома тузяпмиз. Исрофланган ва чиқарилган ядро ёқилғисининг алоҳида компонентлари қайта ишланади ва кейинги фойдаланиш учун қайтарилади», — деди Отабек Аманов.

Шунингдек, у ушбу музокаралар доирасида маҳаллий урандан ёқилғи ишлаб чиқариш учун фойдаланиш бўйича банд борлигини айтди. Битимлар ҳам бор: «Навоийуран» қазилма ресурсларни етказиб беришга тайёр, Россия компаниялари эса ўзбек уранидан АЭС учун ёқилғи ишлаб чиқаришга тайёр.

«Россия томони ҳозирча бизга ўзбек уранининг иштироки ва иштирокисиз нархларни айтмади, бироқ бизнинг тахминий ҳисоб-китобларга кўра, уранимиздан фойдаланиш ёқилғи нархини 30 фоизга арзонлаштиради», — дея қўшимча қилди Отабек Аманов.

Унинг сўзларига кўра, ҳозирда жисмоний хавфсизлик тизимини, жумладан, периметрал панжарани қуриш бўйича шартнома муҳокама қилинмоқда.

«Кичик АЭС — мамлакат учун муҳим стратегик объект, у халқаро кафолатларга кўра таъминланиши керак. МАГАТЭнинг ҳимоя тизимини яратиш бўйича аниқ тавсиялари бор. Биз уларни ҳисобга оламиз. Умид қиламизки, тез орада Мудофаа вазирлиги, Миллий гвардия ва бошқа органлар билан биргаликда муайян техник талабларни ишлаб чиқамиз ва ушбу шартномани имзолаймиз», — деди директор ўринбосари.

Отабек Амановнинг айтишича, кичик АЭСга туташ ҳудудда қурилиш вақтида арматура ромларини тайёрлаш учун арматура цехи ва бўлажак иншоотларни қайта ишлаш учун бўёқ цехлари қурилиши режалаштирилган, таъмирлаш-механик цехи, металл конструкциялар цехи ҳам пайдо бўлади. Қурилиш муддати давомида маъмурий-маиший мажмуалар ўрнатилади.

«Ўзбекистонда электр энергияси асосан табиий газдан фойдаланадиган иссиқлик электр станцияларида ишлаб чиқарилади. Яқин вақтгача бу кўрсаткичлар умумий ишлаб чиқаришнинг 80−85 фоизини ташкил этарди. Президентимиз шарофати билан яшил энергия томонга катта қадам ташланди — шамол ва қуёш электр станциялари ташкил этилмоқда. Уларнинг улуши ортиб бормоқда, — дейди Отабек Аманов.

Бироқ, унинг таъкидлашича, энергетика сектори хавфсизлиги учун электр энергиясининг фақат бир манбасига қарамлик «яхши эмас».

«Биз, албатта, электр энергиясини ишлаб чиқаришни диверсификация қилишимиз, қайта тикланадиган энергия манбалари ва атом электр станцияларини ривожлантиришимиз керак. Ҳозирда асосий урғу ГЭСларга қаратилмоқда», — деди Отабек Аманов. У, шунингдек, Ўзбекистонда кичик АЭСдан ташқари, яна бир атом электр станцияси қуриш масаласи муҳокама босқичида эканини таъкидлади.

Отабек Аманов лойиҳада иштирок этиш истагини билдирган Хитой компаниялари билан бўлиб ўтган учрашув ҳақида ҳам фикр билдирди.

«Улар ядро оролининг ўзини эмас, маълум ёрдамчи объектларни эгаллаши мумкин. Венгрия компаниялари билан совитиш тизими технологияларини етказиб бериш бўйича ҳам ҳамкорлик қилиш режалаштирилган», — деди АЭС қуриш дирекцияси раҳбари ўринбосари.

«Биз турли мамлакатлар компаниялари иштирокида энг яхши шарт-шароитлар — нарх, сифат, хавфсизликни таъминлайдиган ҳақиқий халқаро лойиҳа яратишга ҳаракат қиляпмиз, — дейди Отабек Аманов. — Маҳаллий компаниялар кичик АЭС яқинида инфратузилмани яратади, яъни Ўзбекистон ташкилотлари йўллар қуради, қувур ва электр тармоқларини ётқизади».

Ушбу ишларни бажариш бўйича шартномалар ҳали тузилмаган, чунки ҳозирда лойиҳа ҳужжатлари ишлаб чиқилмоқда.

АЭС қурилиши лойиҳасини амалга ошириш белгиланган муддатларда давом этмоқда, деди у. Дирекция станцияда ишлаш учун маҳаллий малакали кадрларни тайёрлаш бўйича ҳам фаол музокаралар олиб бормоқда.