«Юксалиш» ҳаракати кўп қаватли уйларни бошқаришда кўплаб камчиликларни аниқлади

Февраль ойида «Юксалиш» ҳаракати Ўзбекистондаги бошқарувчи компаниялар фаолиятини ўрганди. Тадқиқотда 371 та кўп қаватли уйнинг бошқарув ҳолати, 109 та бошқарувчи компания фаолияти, шунингдек, истеъмолчиларнинг фикр ва баҳоларини аниқлаш мақсадида 2340 респондент ўртасида ижтимоий сўров ўтказилди.

Жумладан, 52 та кўп қаватли уйларда 16 та бошқарув ширкати тегишли тартибда таъмирланмаган ёки ертўлаларга умуман хизмат кўрсатмаган, шу сабабли улар чиқиндидан тозаланмаган. 34 та бинода 18 та бошқарув компанияси томонидан фасад қисмларини жорий таъмирлаш ишлари амалга оширилмагани уларни таъмирлаш заруриятига олиб келган.

Мониторинг давомида кўп қаватли уйларда яшовчилар билан бошқарувчи компаниялар фаолияти юзасидан суҳбатлар ўтказилди. Маълум бўлишича, 112 та кўп қаватли уй ва унга туташ ҳудудларда ободонлаштириш ишлари амалга оширилмаган. Респондентларнинг 35,8 фоизи бошқарувчи компаниялар фаолиятини қониқарсиз деб таъкидлаган.

Бундан ташқари, кўп қаватли уйлар эгаларига биноларни бошқариш шаклини эркин танлаш имконияти берилмаган ҳолатлар аниқланган. Бир қатор ҳолларда «Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонуннинг 4-моддасида фуқароларнинг товар, иш ёки хизматни эркин танлаш ҳуқуқини ҳамда тегишли сифат талабини кафолатлайдиган бузилиш ҳолатлари аниқланган.

Ушбу стандартларнинг бузилиши бошқарув компаниялари ва мулкдорлар ўртасида тизимли низоларга олиб келиши мумкин. Одатий муаммоларга эгаларининг икки томонлама шартномалар тузишдан бош тортиши, мажбурий тўловларни тўламаслик, хизматлар сифатининг пастлиги ва амалда кўрсатилмаган хизматлар учун ҳақ олиш киради.

Бундан ташқари, битта бошқарув компаниясига салоҳияти ва техник имкониятларини ҳисобга олмай 100 дан ортиқ кўп қаватли уйларга хизмат кўрсатиш ишониб топширилган ҳолатлар мавжуд. Масалан, Урганчда «Хоразм шинам уйлар» МЧЖ 307 та уйга хизмат кўрсатмоқда, Асака туманида «Био Тех Сервис» МЧЖ — 172 та уй, Самарқанддаги «Самарқанд Олтин Аср» МЧЖ — 167 та уй, Когонда «Бахшулло Камолиддин» МЧЖ — 131 та уй, Термизда 2 та «Сарвар Термез Сервис» МЧЖ — 1 та уй.

Мулк эгалари билан суҳбатда маълум бўлдики, уларнинг баъзилари ўз биносини қайси компания бошқараётганини ҳам билмайди, бироқ айни пайтда улар ҳақиқатда олмаган хизматлар учун ҳақ тўлашга мажбур.

Тошкент шаҳридаги кўп қаватли уйларни бошқариш бўйича тажрибага эга мутахассислар иштирокида ўтказилган онлайн йиғилишда ҳам маҳаллий давлат ҳокимияти органлари вакилларининг хатти-ҳаракатлари айрим ҳолларда қонун ҳужжатларига зид ва соҳада қўшимча тўсиқлар яратаётгани, аҳоли кайфиятига салбий таъсир кўрсатаётгани, уларни бартараф этиш бўйича мурожаатлар ўз ечимини топмай қолаётгани маълум қилинди.

Хусусан, кўп қаватли уйлар, яъни мазкур биноларда яшовчи фуқаролар қонунга зид равишда, танлов ўтказмасдан ва мулкдорларнинг розилигисиз туман ҳокимларининг баённомалари асосида бошқарув ширкатларига ўтказиб берилган ҳолатлар аҳоли ўртасида жиддий норозилик уйғотган.

Шу тариқа 2024 йилда Яшнобод тумани ҳокимлиги томонидан 1096 та уй бошқарув компанияси бошқарувига бирлаштирилди. Мирзо Улуғбек тумани (17 уй) ва Юнусобод тумани (115 уй) ҳокимликлари томонидан ҳам ана шундай чоралар кўрилди. Шу билан бирга, бошқарув компаниясини танлаш бўйича очиқ жамоатчилик муҳокамалари ёки очиқ танловлар ўтказилмаган.

Маҳаллий ҳукуматлар, аҳолининг сўзларига кўра, уй-жой мулкдорлари ширкатларига биноларни бошқарувчи компанияга топшириш учун босим ўтказмоқда. Шу тариқа, «битта микрорайон — битта бошқарув компанияси» ташаббуси аҳоли фикрига эътибор бермай, маъмурий йўл билан амалга оширилган.

Танқиднинг қўшимча сабаби мажбурий бадаллар миқдорини белгилашда қонунларга риоя қилмаслик ва аҳолига ҳисобот беришнинг йўқлиги бўлди.

Сўровнома шуни кўрсатдики, мулкдорларнинг 26,6 фоизи ўз мурожаатларига бир ҳафта ичида, 17,4 фоизи бир ой ва ундан кўпроқ муддатда ечим олади, яна 17,4 фоизи эса умуман жавоб олмайди. Бундан ташқари, респондентларнинг 30,8 фоизи уйлар бошқарув компаниясига берилганидан кейин ҳеч қандай яхшиланиш кузатилмаганини, 16,9 фоизи эса уларга умуман хизматлар кўрсатилмаганини тўғридан-тўғри таъкидлаган.

Сўров иштирокчилари бошқарув компаниялари фаолиятини такомиллаштириш бўйича таклифларини билдирди. 46,1 фоизи ҳудудни ободонлаштириш ва яшил майдонларни кўпайтиришни устувор вазифа деб билади. Деярли худди шунчаси — 45,7% — хавфсизликни яхшилаш учун очиқ жойларда видеокузатув ўрнатиш тарафдори. Респондентларнинг 44 фоизи ойлик тўловлар миқдорини белгилашда уларнинг фикри инобатга олинмаганини, 14,7 фоизи эса эътирозларига қарамай юқори нархлар белгиланганлигини билдирган.

Респондентларнинг яна 27,1 фоизи бошқарув компаниялари хизматлар кўрсатмасдан йиғим йиғаётганидан норозилигини билдирган. Шу билан бирга, 24,1 фоизи тақдим этилган ишларнинг нархи ва сифати ўртасидаги тафовутни қайд этган.

Вазиятни таҳлил қилиш якунида «Юксалиш» ҳаракати бир қатор тавсиялар билан чиқди:

• бошқарув компанияларини танлашда мулкдорларнинг бевосита иштирокини таъминлаш;
• битта ташкилот хизмат кўрсатиши мумкин бўлган кўп қаватли уйларнинг максимал сонини белгилаш;
• бошқарув компаниясининг кадрлар ва техник имкониятларини мониторинг қилишнинг самарали механизмини жорий этиш;
• мулкдорлар ва бошқарув компаниялари ўртасидаги ўзаро ҳамкорлик учун ягона онлайн платформа яратиш, рақамлаштириш, қайта алоқа ва жамоатчилик назоратини таъминлаш;
• минимал бадалларни белгилашнинг маъмурий амалиётидан воз кечиш ва хизматлар нархларини белгилашнинг бозор тамойилига ўтиш.

Қайд этилишича, Қурилиш ва уй-жой коммунал хизмат кўрсатиш соҳасида назорат инспекцияси шаҳар ва туманлар ҳокимликлари билан биргаликда мавжуд бошқарув компаниялари фаолиятини тўлиқ инвентаризациядан ўтказиши, шунингдек, аҳолининг фикр-мулоҳазаларини инобатга олган ҳолда аниқланган тизимли муаммоларни бартараф этиш бўйича таклифлар ишлаб чиқиши лозим.